Postępowanie upominawcze i nakazowe to dwa odrębne tryby sądowego dochodzenia roszczeń pieniężnych, które mimo pewnych podobieństw, różnią się w istotnych aspektach. Oba należą do tzw. postępowań odrębnych, uregulowanych w Kodeksie postępowania cywilnego, i służą przyspieszeniu rozpatrywania spraw o zapłatę. Dzięki tym trybom wierzyciel może znacznie szybciej uzyskać tytuł wykonawczy, umożliwiający wszczęcie egzekucji komorniczej. Przyjrzyjmy się bliżej tym dwóm procedurom, ich specyfice, różnicom i podobieństwom.
Czym jest postępowanie upominawcze?
Postępowanie upominawcze to uproszczona procedura sądowa, której celem jest szybkie rozpoznanie spraw o zapłatę. Regulują je artykuły 497-505 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC). Jego istotą jest wydanie nakazu zapłaty bez rozprawy, wyłącznie na podstawie twierdzeń powoda zawartych w pozwie.
Postępowanie upominawcze stosuje się w sprawach o roszczenia pieniężne albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, gdy fakty uzasadniające dochodzone roszczenie nie budzą wątpliwości.
W praktyce oznacza to, że sąd nie przeprowadza szczegółowego badania dowodów, a jedynie sprawdza, czy roszczenie jest wystarczająco uprawdopodobnione. Jeśli sąd uzna, że spełnione są przesłanki do wydania nakazu zapłaty, wydaje go bez wzywania pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew.
Charakterystyczne dla postępowania upominawczego jest to, że może być prowadzone zarówno w tradycyjnej formie (przed sądem właściwości ogólnej), jak i w formie elektronicznej (e-sąd). Ta druga opcja jest szczególnie popularna ze względu na niższe koszty i znacznie większą szybkość postępowania.
Istota postępowania nakazowego
Postępowanie nakazowe, uregulowane w artykułach 484-497 KPC, to również uproszczona procedura sądowa, ale o bardziej sformalizowanym charakterze. W przeciwieństwie do postępowania upominawczego, wymaga ono przedstawienia konkretnych dokumentów potwierdzających zasadność roszczenia.
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym może być wydany tylko wtedy, gdy powód dołączy do pozwu ściśle określone dokumenty wymienione w art. 485 KPC.
Do dokumentów tych należą m.in.:
- dokumenty urzędowe
- zaakceptowane przez dłużnika rachunki
- wezwania do zapłaty z pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu
- dokumenty stwierdzające zobowiązania z czeków, weksli, warrantów
- wyciągi z ksiąg bankowych podpisane przez osoby uprawnione
Postępowanie nakazowe charakteryzuje się większą formalnością, ale też silniejszą ochroną wierzyciela, co wyraża się w korzystniejszych skutkach prawnych wydanego nakazu zapłaty.
Kluczowe różnice między postępowaniami
Oba postępowania, choć służą podobnemu celowi, różnią się w kilku istotnych aspektach:
1. Wymogi formalne – W postępowaniu nakazowym konieczne jest przedstawienie konkretnych dokumentów potwierdzających roszczenie, podczas gdy w upominawczym wystarczy uprawdopodobnienie roszczenia w pozwie.
2. Środki zaskarżenia – W postępowaniu upominawczym pozwany może wnieść sprzeciw od nakazu zapłaty, natomiast w nakazowym – zarzuty. Różnica jest istotna, ponieważ wniesienie sprzeciwu powoduje utratę mocy nakazu zapłaty w całości, a wniesienie zarzutów nie pozbawia nakazu zapłaty mocy tytułu zabezpieczenia.
3. Wykonalność – Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym jest natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, nawet jeśli pozwany wniesie zarzuty. Natomiast nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym staje się wykonalny dopiero po uprawomocnieniu, czyli gdy pozwany nie wniesie sprzeciwu w terminie.
4. Opłaty sądowe – Opłata od pozwu w postępowaniu upominawczym wynosi 1/4 opłaty stosunkowej, a w elektronicznym postępowaniu upominawczym (e-sąd) – 1/5 tej opłaty. W postępowaniu nakazowym opłata wynosi 1/4 opłaty stosunkowej.
Podobieństwa obu postępowań
Mimo znaczących różnic, oba postępowania mają wiele cech wspólnych:
- Służą przyspieszeniu rozpoznania spraw o zapłatę
- Odbywają się bez rozprawy (przynajmniej w pierwszej fazie)
- Kończą się wydaniem nakazu zapłaty
- Pozwany ma prawo do obrony poprzez wniesienie odpowiedniego środka zaskarżenia
- W przypadku skutecznego zaskarżenia nakazu zapłaty, sprawa jest rozpoznawana w zwykłym trybie
Praktyczne konsekwencje dla stron
Wybór odpowiedniego postępowania może mieć istotne znaczenie dla skuteczności dochodzenia roszczeń:
Dla powoda (wierzyciela):
- Postępowanie nakazowe daje silniejszą ochronę, gdyż nakaz zapłaty stanowi tytuł zabezpieczenia nawet po wniesieniu zarzutów
- Postępowanie upominawcze jest łatwiejsze do zainicjowania, szczególnie w formie elektronicznej
- W e-sądzie opłaty są najniższe, co ma znaczenie przy dochodzeniu wielu drobnych roszczeń
Dla pozwanego (dłużnika):
- W postępowaniu upominawczym skuteczne wniesienie sprzeciwu całkowicie niweczy skutki nakazu zapłaty
- W postępowaniu nakazowym nawet po wniesieniu zarzutów nakaz zachowuje moc tytułu zabezpieczenia, co stanowi istotne zagrożenie dla majątku dłużnika
- Terminy na wniesienie środków zaskarżenia są krótkie (2 tygodnie), co wymaga szybkiej i przemyślanej reakcji
Kiedy wybrać dane postępowanie?
Wybór między postępowaniem upominawczym a nakazowym zależy od konkretnej sytuacji prawnej i faktycznej:
Postępowanie upominawcze warto wybrać, gdy:
- Nie dysponujemy dokumentami wymaganymi w postępowaniu nakazowym
- Chcemy zminimalizować koszty postępowania (szczególnie w e-sądzie)
- Mamy do czynienia z wieloma drobnymi roszczeniami (np. firmy telekomunikacyjne, ubezpieczeniowe czy windykacyjne)
- Zależy nam na szybkim i mniej sformalizowanym postępowaniu
Postępowanie nakazowe jest korzystniejsze, gdy:
- Posiadamy dokumenty wymienione w art. 485 KPC
- Zależy nam na szybkim uzyskaniu zabezpieczenia roszczenia
- Przewidujemy, że dłużnik będzie kwestionował roszczenie i chcemy mieć silniejszą pozycję procesową
- Roszczenie opiera się na dokumentach o wysokiej wartości dowodowej
Warto pamiętać, że sąd może przekwalifikować sprawę z jednego trybu na drugi, jeśli uzna, że spełnione są odpowiednie przesłanki. Dlatego zawsze należy przygotować pozew z uwzględnieniem możliwości takiej zmiany.
Oba postępowania stanowią cenne narzędzia w dochodzeniu roszczeń pieniężnych, a ich właściwy wybór może znacząco wpłynąć na szybkość i skuteczność egzekwowania należności. Znajomość różnic i podobieństw między nimi pozwala na optymalne wykorzystanie możliwości, jakie daje procedura cywilna w sprawach o zapłatę i może zadecydować o powodzeniu całego procesu windykacji.